Təsvirdəki element “Yeni Xətai”
xalçasına aid kompozisiyanın əsasını təşkil edən ara elementlərin şəbəkə daxilinəki boşluqları dolduran, stilizə olunmuş, bir-birinə simmetrik yerləşdirilmiş qoruyucu əjdahaların görüntüsüdür. “Əjdahaların qoruduğu” naxış isə taxt-tacın simvolu olmaqla, gül-çiçəklə bəzədilmiş, əsasən Qarabağ xalçalarında rast gəlinən “əvəlik” elementi adlanan naxışa uyğunlaşdırılmışdır.

Şuşaya aid edilən “Qoca” adlanan zənginvə çeşidli xalçalardan birinin əsas elementidir. “Qoca” xalçalarının ilk adı “Xocavənd” olmuşdur. Bu adın əvvəllər Bərdə rayonunun tərkibində olmuş Xocavənd qəsəbəsinin adından götürüldüyü ehtimal olunur.

Qarabağ xalçasının əsas naxış elementi olan “Şabalıq buta” adlanan butalı naxışlardan ibarət xalçanın bir neçə çeşidi mövcuddur və belə xalçalar əsasən Cəbrayıl, Ağdam və Muğan xalçaçılıq məntəqələrində toxunmuşdur. Bəzi məntəqələrdə bu silsilədən olan xalçalara “Əyri buta” xalçalar da deyilir.

Şuşaya aid edilən “Bağçada güllər” adlı xalçalar XIX əsrin ikinci yarısından etibarən Şuşada toxunmağa başlanılmışdır. İlkin mərhələdə belə xalçalar “Gül-yaylıq” xalçaları adlanırdı.

Bu kimi gül naxışlı elementlərə Qarabağın Şuşa tipinə aid edilən “Qoca” adlı müxtəlif xalçaların ara hissəsində zəngin naxış elementlərində istifadə olunan həndəsiləşdirilmiş çeşidli nəbati naxışlardandır və bu silsilədən olan xalçaların kompozisiyalarının əsas elementləridir.

Təsvirdəki buta naxışlara Qarabağın “Xantirmə” adlı xalçalarının ana haşiyəsində rast gəlinir və cədvəldəki digər butalardan nisbətən fərqlənən bu butalar əsasən Qarabağ xalçalarında istifadə olunan “Qotazlı buta” adlanır. Belə naxışlardan ibarət xalçalar Qarabağın Bərdə, Ağcabədi, Hadrut, Tağlar, Qarabulaq kimi yaşayış məntəqələrində çox toxunmuşdur.

Bu element məhşur “Çələbi” adlı Qarabağ xalçasının göl hissəsinin mərkəzi elementidir. Bu xalçaların kompozisiyasına görə əsas adı “Bərdə” olsa da, daha çox “Çələbi” adı ilə tanınmışdır. Bu xalçaların göldaxili hissələri müxtəlif nümunələrdə fərqli elementlərlə bəzədilsə də kompozisiyanın ana xətti olaraq, əsas gölün 16 ədəd çıxıntısının olmasıdır.

Təsvirlərdəki element Qarabağ xalçalarına aid edilən, iri yarpaq təsvirləri əks olunmuş təkrar raportlu Qarabağ tipinə məxsus xalçanın ana haşiyəsinin naxış elementidir. Ana haşiyədə verilmiş gül təsvirlərini bir-biri ilə islimi naxış vasitəsilə zəncir kimi birləşdirən kompozisiyanın tərkib hissəsi olan yarpaq elementi, xalçanın naxış tərkibini zənginləşdirir.

Qönçə gül naxışı Qarabağ xalçalarına aid edilən, iri yarpaq təsvirləri əks olunmuş təkrar olunan Qarabağ tipinə məxsus xalçanın orta hissəsində, xalçanın əsas kompozisiyasını təşkil edən elementlərin naxış tərkibinin zənginləşdirilməsi məqsədilə əlavə edilmişdir.

Təsvirlərdəki element Qarabağ xalçasının mövzusunun ana xətti olmaqla, kompozisiyanın əsas elementini təşkil edir və hər bir şəbəkə əmələ gətirən hissənin mərkəzində yerləşdirilir. Bütün bu kimi elementlər həndəsiləşdirilmiş bitki elementləri sayılır.

Şuşaya aid edilən “Qoca” adlanan zəngin elementdir və çeşidli xalçalardan birinin əsas elementidir. “Qoca” xalçalarının ilk adı “Xocavənd” olmuşdur. Bu ad əvvəllər Bərdə rayonunun tərkibində olmuş Xocavənd qəsəbəsinin adından götürüldüyü ehtimal olunur.

Təsvirlərdəki gül naxışlı elementlərə Qarabağın Şuşa tipinə aid edilən “Qoca” adlı müxtəlif xalçaların orta hissəsində zəngin naxış elementlərində istifadə olunan həndəsiləşdirilmiş çeşidli nəbati naxışlardandır və bu silsilədən olan xalçaların kompozisiyalarının əsas elementləridir.

Təsvirlərdəki gül naxışlı elementlər Qarabağın Şuşa tipinə aid edilən, “Qoca” adlı müxtəlif xalçaların orta hissəsində zəngin naxış elementlərində istifadə olunan, həndəsiləşdirilmiş çeşidli nəbati naxışlardandır və bu silsilədən olan xalçaların kompozisiyalarının əsasını təşkil edir.

Təsvirdəki Şuşanın məhşur xalçalarından olan “Nəlbəkigül” xalçasının əsas elementi olan çiçək təsviri belə xalçaların kompozi- siyasının əsas elementi sayılır. XVIII əsrdə ailə vəziyyəti ilə əlaqədar olaraq Bərdədən Şuşaya köçmüş Minə adlı toxucu xanım ilk dəfə bu xalçanı toxumuşdur. Tezliklə məhşurlaşan belə xalçaları sonradan Qafqazın, Cənubi Azərbaycanın, İranın və Türkmənistanın müəxtəlif xalçaçılıq məskənlərində də, əksər hallarda “Minəxanım” adıyla toxumuşlar.

Təsvirlərdəki gül naxışlı elementlər Qarabağın Şuşa tipinə aid edilən, “Qoca” adlı müxtəlif xalçaların orta hissəsində zəngin naxış elementlərində istifadə olunan, həndəsiləşdirilmiş çeşidli nəbati naxışlardandır və bu silsilədən olan xalçaların kompozisiyalarının əsasını təşkil edir.

Bu element eyni xalçanın mövzusunun ana xətti olmaqla, kompozisiyasının əsas elementini təşkil edir və hər bir şəbəkə əmələ gətirən hissənin mərkəzində yerləşdirilir. Bütün bu kimi elementlər həndəsiləşdirilmiş bitki elementləri sayılır.

Bu element Qarabağın Şuşa tipinə aid edilən “Qoca” adlanan zəngin elementli və çeşidli xalçalardan birinın ana haşiyəsinin əsas elementidir. L. Kərimovun tədqiqatlarında (3-cü cild, səh.166) “Qoca” xalçalarının ilk adı “Xocavənd” olmuşdur. Bu adın əvvəllər Bərdə rayonunun tərkibində olmuş Xocavənd qəsəbəsinin adından götürüldüyü ehtimal olunur. Bir müddətdən sonra belə xalçalar “Xocan”, daha sonra isə ”Qoca” adlandırılmışdır. Təbriz ətrafında da Xoca adlı yaşayış məntəqəsi vardır.

Təsvirlərdəki gül naxışlı elementlər Qarabağın Şuşa tipinə aid edilən, “Qoca” adlı müxtəlif xalçaların orta hissəsində zəngin zəngin naxışlarda istifadə edilən, həndəsiləşdirilmiş çeşidli nəbati naxışlardandır və bu silsilədən olan xalçaların kompozisiyalarının əsasını təşkil edir.